بررسی و تحلیل رویکردهای خیام‌شناسی در دوران معاصر

چکیده شفاف‌سازی وجوه گوناگون فکری، اخلاقی و ... یک شخصیت تاریخی، چالش‌هایی را به دنبال خواهد داشت. این مشکلات تا حدی ناشی از گزینة زمان و  بایسته­های آن از قبیل: تحریف، ابهام، گوناگونی و تناقض اخبار است. خیام، از جمله شخصیت‌هایی است که شناخت او با اتکا به منابع تاریخی، کلیت‌ها و مسائل مبهمی را فراروی پژوهشگران گذاشته است. با ترجمة فیتز جرالد از رباعیات خیام در قرن نوزدهم و شهرت روزافزون رباعیات او، پژوهشگران فراوانی در ایران و کشورهای دنیا، نگاه خود را به این شخصیت معطوف کردند و روند خیام­شناسی وجهه‌ای دیگرگونه به خود گرفت؛ عاملی که فرایند این حرکت را به‌روشنی تحت پوشش قرار داده « اصل تناقض» است بدین معنی که عدم انسجام و روشمندی پژوهش‌ها و در مقابل هم قرار گرفتن پاره­ای از آنها از یک طرف و تناقض‌های موجود میان رباعیات و دیگر آثار خیام از طرفی دیگر، به نوعی گسیختگی مضمونی و خلط روش‌ها انجامیده است تا حدی که فقدان یک هدف و برنامة مشخص در پژوهش‌ها، سیر تحقیقات را در بسیاری از موارد به تکرار رسانده است. این تحقیق بر آن است که با کنار هم نهادن رویکردهای گوناگون، و بررسی مواضع خلاف و اشتراک رهیافت‌ها با همدیگر، به روش‌شناسی و بررسی هرکدام از پژوهش‌ها در حوزة خیام‌شناسی پرداخته، ضمن برشمردن کاستی­های موجود، تا حد امکان پیشنهادهایی را در جهت بهبود بخشیدن به سیر رویکردها داشته باشد. در پاره­ای موارد نیز بنا به ضرورت پژوهش، بسترساز رویکردهای جدید در زمینة خیام­شناسی باشد.